Kulliyadda Waxbarashada Ilays waxay ku dadaalaysaa tayeynta aqoonta waayo aqoontu waa raasamaalka ugu qaalisan ee qof yeelan karo. Aqoontu waxay kor u qaadaa tayada qofka. Aqoontu waxay kuu fududaysaa go’aanka aad qaadanayso. Aqoontu waxay ku bartaa meesha aad ka liidato. Aqoontu waxay ku siisaa saadaalin suuban. Aqoontu waxay kacaan cusub ka dhalisaa qofka noloshiisa. Aqoontu waxay horumarisaa noloshaada. Aqoontu waxay kuu bayaamisaa jidka toosan. Aqoontu waxay ku bartaa meesha u baahan in nolosha laga toosiyo. Aqoontu waxay kuu fududaysaa fahanka dunida. Aqoontu waa walax qaali ah. Aqoontu waa ilays iyo iftiin. Aqoontu waa hubka lagula dagaalamo nacabkaaga. Aqoontu waa xoog iyo dawlad. Aqoontu waa bardaanka nolosha. Aqoontu waxay fahan kaa sii saa seben tegey, mid weli soo socda iyo saaka waxa jooga.
Kuliyadda Waxbarashada Ilays waa hogaanka ururada waxbarashadda ee Geyiga Soomaalida. Kuliyadda Waxbarashada Ilays waa saaxiibka dadweynaha ee maankooda iyo qalbigooda deggan. Kuliyadda Waxbarashada Ilays waxay dadweynaha u ballanqaadaysaa in ay u huridoonto itaalkeeda waxbarasho si hagar la’aan ah oo tiro iyo tayo leh. Kuliyadda Waxbarashada Ilays waxaa la aasaasay August 12, 2012. Kuliyadda Waxbarashada Ilays waa urur waxbarasho oo casri ah. Nidaamka waxbarashada ee Kuliyadda Waxbarashada Ilays waa mid aad u
qaabaysan oo la socda qaababka waxbarashada ee dunida ugu horumarsan. Nidaamkaas waxbarashada waxaa nasiib u yeeshay dadweynaha Soomaaliyeed. Kuliyadda Waxbarashada Ilays waxay ardayda bartaa hal run ah oo haddii la fahmo xal u ah dhibaatooyinka degmadeena haysta, dhibaatooyinka ummaddeena haysta, iyo dhibaatooyinka dunida oo idil. Runtaasi waxay ku urursan tahay hal eray oo keliya. Eraygaasi waa “Waxbarasho”. Kuliyadda Waxbarashada Ilays waxay rabtaa inay soo saarto dadka dunida ugu waxbarasho fiican. Kuliyadda Waxbarashada Ilays waa midabka qurxinaya qalbiga. Midabkaas oo rasiin ah, isla markaana qaro weyn. Kuliyadda Waxbarashada Ilays waxay kuu diyaarisay aqoon iyo xirfad barasho aad si toos ah ugu shaqaysan kartid. Jaantuska soo socda wuxuu ku tusinayaa xilliyada socdaalka waxbarashada ee Kuliyadda Waxbarashada Ilays:
Kulliyadda Waxbarashada Ilays waxa ay aqoonsigeedii ugu horreeyey heshay Luulyo 10, 2014. Maalintaas laga soo bilaabo waxa ay ahayd jiritaan ay si rasmi ah u aqoonsan tahay Wasaaradda Waxbarashada, Hiddaha, iyo Tacliinta Sare ee Dawladda Wadaagga Soomaaliya (Somali Federal Government).
Adduunka aynu maanta ku nool nahay waxaa si kodhaysa u taagan ama ugu soo fool leh dhibaatooyin kakan kuwaas oo u baahan xalal ay gorfayntooda iyo go’aanqaadashadoodu adag yihiin. Dhibaatooyinkaas kakan oo xal loo helo waxa ay ku xidhan tahay in aad kulansato dad adag oo ku qalabaysan xirfadihii iyo aqoontii loo baahnaa si loo furdaamiyo. Annaga oo taas maanka ku hayna waxa ay Kulliyadda Waxbarashada Ilays leedahay xeeldasho durugsan (long term strategy) oo abuuraysa isla markaana dhiirigelinaysa in la soo saaro dad ku qalabaysa karti, xirfaddo, aqoon oo u babacdhigi kara kakanaanta iyo gedgedoonka waayaha ee carro-edeg.
Kulliyadda Waxbarashada Ilays waxay doonaysaa in ay maanka ardaydeeda ku shubto oo ku rarto aqoon iyada oo adeegsanaysa habab casri ah iyo gedo cusub. Kolkaad u baahan tahay in aad barato wax kugu cusub, tusaale ahaan, qoraalka Ingiriisida ama qoraalka Soomaaliga, waxa aad u baahan tahay in aad fadhiisato oo ka yare fekerto jiritaanka waxbarasho ee aqoon weyn oo wacan ku shubi kara maankaaga. Run ahaantii Kulliyadda Waxbarashada Ilays waa haqabtiraha riyadii iyo dhadhabkii noloshaada. Ujeedadayadu waa in aannu kaa dhigno qof murtiyoole ah oo ku qalabaysan xuuraan, xog, war, wacaal, dooc, aqoon, iyo murti.
Xuuraan - xuuraanku waa ururinta hore ee xogta. Kolka arrin dahsoon xog laga raadinayo wax baa la xuuraamaa si wax looga ogaado. Xog kasta waxa ay ka bilaabantaa xuuraan oo ah xog raadin.
Xog - xogtu waa gobol yar oo war qaarkiis ah isla markaana ujeeddo dhab ah oo la yaqaan iyo dhacdooyin jira ku saabsan! Xogtu waa baaqyo kooban oo marka ay badan yihiin war dhammaystiran noqda. Xogtu waa wax ogaan iyo in wax la is weydiiyo iyada oo la adeegsanayo: Maxay? Kuma? Xaggee? Sidee? Intee? Kolkee? Waayo? Xogtu waa walxo kala furfuran ama dhacdooyin aan nuxurkooda la kasayn oo aan wax xidhiidh ah ka dhexayn ilaa laga shaqeeyo oo la isla doonto.
War – warku waa xog ama xogo la ururiyey oo macno dhammaystiran samaynaya. Warku waa xogo la ururiyey, la falanqeeyey, la faaqidey, oo nuxukoodu is qabsaday kolkii la isla doontay.
Wacaal – wacaalku waa warar la ururiyey oo la falanqeeyey si xidhiidhka ka dhexeeya dhacdooyinka loo fahmo! Wacaalku waxa uu soo bandhigaa xidhiidhka ka dhexeeya wararka. Sidoo kale waxa uu warar dheeraad ah kaa siiyaa macnaha iyo nuxurka wararku xambaarsan yihiin.
Dooc – warka iyo wacaalka intooda sugan ee la hubo waxaa la yidhaahdaa dooc. Reer miyigu waxa ay isku waraystaa maxaa dooc iyo dareen la hayaa.
Aqoon – aqoontu waa wacaallo ururay oo nuxurkooda si rasmi ah loo kasay oo loo daahfuray! Aqoontu waxa ay soo bandhigtaa xidhiidhka ka dhexeeya xogta, warka, wacaalka, iyo weliba kolka lagu daro waslado kale aqoon ah. Kolka intaasi is qabsato oo ay naqshad sameeyaan bay noqdaan aqoon buuxda.
Murti – murtidu waa kasmo iyo aqoon buuxda oo adduunka ama carro-edeg laga og yahay! Murtidu waa garasho suubban iyo xeerin ka curata naqshadaha kaladuwan ee aqoonta. Murtidu waa kasmada ama fahanka dhabta ah ee adduunka ama carro-edeg laga hayo. Murtidu waa hodantinimada horumarka.
Kolkaad qof murtiyoole ah tahay waxaa kuu fududaanaysa in aad adduunka si fudud u fahanto. Kol kasta oo kasmadaadu kororto waxaa suubbanaanaya go'aan qaadashadaada.
Kalbarashooyinka kaladuwan ee Kulliyadda Waxbarashada Ilays waxa ay fahan iyo kasmo fiican kaa siinayaan adduunka aynu ku nool nahay.
Ujeedooyinka Waxbarashada ee sannadaha hore waa in ilmuhu horumar ka sameeyaa xagga:
Run ahaantii Kulliyadda Waxbarashada Ilays waa haqabtiraha riyadii iyo dhadhabkii noloshaada. Ujeedadayadu waa in aannu kaa dhigno qof murtiyoole ah oo ku qalabaysan xuuraan, xog, war, wacaal, dooc, aqoon, iyo murti.
Kolkaad qof murtiyoole ah tahay waxaa kuu fududaanaysa in aad adduunka si fudud u fahanto. Kol kasta oo kasmadaadu kororto waxaa suubbanaanaya
go'aanqaadashadaada. Kalbarashooyinka kaladuwan ee Kulliyadda Waxbarashada Ilays waxa ay fahan iyo kasmo fiican kaa siinayaan adduunka aynu ku nool nahay.
Kulliyadda Waxbarashada Ilays waxa uu manhajkeedu u qaybsan yahay saddex af oo kala ah: Soomaali, English iyo Carabi. Afka Soomaaliga waxaa ku baxa Maaddada Soomaaliga, Maaddada ICT, Maaddada Jimicsi iyo Ciyaarta (Physical Education), Maaddada Farshaxanimo (Arts), iyo Maaddada Cilmiga Bulshada (Tigaadda iyo Tagtada). Afka Carabiga waxaa ku baxa Maaddada Barbaarinta Islaamka iyo Maaddada Carabiga. Afka Ingiriisiga waxaa ku baxa Maaddada Xisaabta (Maths), Maaddada Fayadhawrka, Maaddada Ingiriisiga (English), Maaddada Sayniska, iyo Maaddada Cuntada (Food Science). Jadwalka soo socda ayaa kuu soo koobaya qaabka maaddooyinku u qaybsan yihiin:
| Maaddada (Subject) | Afka (language) |
|---|---|
| Soomaali | Soomaali |
| Cilmiga Bulshada (Tigaadda iyo Tagtada) | Soomaali |
| Xogdhawrka (ICT) | Soomaali |
| Fayadhawrka (Being Healthy) | Soomaali |
| Barbaarinta Islaamka | Carabi |
| Carabi | Carabi |
| English | English |
| Mathematics | English |
| Science | English |
Xagga sannadaha dugsigu waa afar sanno oo ka bilaabma heerka 2aad (grade 5), labada sanno ee hore waxaa la yidhaahdaa Dugsiga Hoose (junior School). Labada sanno ee ku xigtana waxaa la yidhaahdaa Dugsiga Dhexe (senior School). Xagga kooxaynta waxbarashada waxaa dugsigu loo qaybiyaa labo qaybood oo kala ah: qayb la yidhaado heerka labaad ee waxbarashada (HW2) oo ka kooban fasalka 5aad ilaa fasalka 6aad, iyo qayb la yidhaado heerka saddexaad ee waxbarashada (HW3) oo ka kooban fasalka 7aad ilaa fasalka 8aad. Jadwalka hoose ayaa si tifatiran kuugu qeexaya qaybahaas oo dhan.
| Da’ada Sannadaha Dugsiga (School year age) | Jaadka Dugsiga (School type) | Sulooyinka -Sannadaha (Years) |
|---|---|---|
| 12 – 14 + jir - Heerka 2aad – HW2 | Dugsig Hoose (Junior School) | 2 Sanno (Years) |
| 14 – 16 + jir - Heerka 3aad – HW3 | Dugsig Dhexe (Senior School) | 2 Sanno (Years) |
Xagga magacbixinta fasallada, Kulliyadda Waxbarashada Ilays waxa ay adeegsataa hannaan cusub oo la yidhaahdo HW oo u taagan ‘Heerka Waxbarashada’. Tusaale ahaan, kolka ardaygu yahay fasalka 5aad waxaa loo bixinayaa HW2 5A, HW2 5B, HW2 5C, iwm. Kolka ardaygu yahay fasalka 7aad waxaa loo bixinayaa HW3 7A, HW3 7B, HW3 7C, iwm
Kulliyadda Waxbarashada Ilays waxa ay ardayda todobaadkii bartaa 28 cashar oo xiisad kasta tahay 50 korasho (daqiiqo), casharradaas oo kala ah: 4 Ingiriisi ah, 4 Soomaali ah, 3 Cilmiga Bulshada ah, 4 Saynis ah, 1 Fayadhawr ah, 1 ICT, 5 Xisaab ah, 3 Barbaarinta Islaamka ah, iyo 3 Carabi ah.
Kulliyadda Waxbarashada Ilayd qaybta dugsiga sare waxa ay tubtiisu u qaybsan yahay saddex af oo kala ah: Soomaali, English iyo Carabi. Afka Soomaaliga waxaa ku baxa Maaddada Soomaaliga, Maaddada Juquraafiga (Tigaadda Dhulka), Maaddada Cuntada, Maaddada Maamulka Guriga, Fayadhawrka, iyo Maaddada taariikhda. Afka Carabiga waxaa ku baxa Maaddada Barbaarinta Islaamka, Maaddada Taariikhda Islaamka, iyo Maaddada Carabiga. Afka Ingiriisiga waxaa ku baxa Maaddada Xisaabta (Maths), Maaddada Ingiriisiga (English), Maaddooyinka Sayniska (Biology, Chemistry, and Physics), iyo Maaddada Xogdhawrka (ICT). Jadwalka soo socda ayaa kuu soo koobaya qaabka maaddooyinku u qaybsan yihiin:
| Maaddada (Subject) | Afka (language) |
|---|---|
| Soomaali | Soomaali |
| Juquraafiga (Tigaadda Dhulka) | Soomaali |
| Taariikh (Tagtada) | Soomaali |
| Maamulka Guriga (MG) | Soomaali |
| Cuntada (FoodTech) | Soomaali |
| Barbaarinta Islaamka | Carabi |
| Carabi | Carabi |
| Taariikh Islaamka | Carabi |
| Ganacsiga | English |
| English | English |
| Mathematics | English |
| ICT Information Com. Tech | English |
| Biology | English |
| Chemistry | English |
| Physics | English |
Xagga sannadaha dugsigu waa afar sanno oo ka bilaabma heerka 9aad (grade 9) fasalka sideed ka dib. Labada sanno ee hore waxaa la yidhaahdaa Dugsiga Dugsiga Dhallinyarada (juvenile School). Labada sanno ee dambena waxaa la yidhaahdaa Dugsiga Barbaarta (GCSE School). Xagga kooxaynta waxbarashada waxaa dugsigu loo qaybiyaa labo qaybood oo kala ah: qayb la yidhaado heerka afraad ee waxbarashada (HW 4aad) oo ka kooban fasalka 9aad ilaa fasalka 10aad, iyo qayb la yidhaahdo heerka shanaad ee waxbarashada(HW 5aad) oo ka kooban fasalka 11aad ilaa fasalka 12aad. Jadwalka hoose ayaa si tifatiran kuugu qeexaya qaybahaas oo dhan.
| Da’ada Sannadaha Dugsiga (School year age) | Jaadka Dugsiga (School type) | Sulooyinka -Sannadaha (Years) |
|---|---|---|
| 15 – 16 jir - Heerka 4aad – HW4 | Dugsig Dhallinyarada (Juvenile School) | 2 Sanno (Years) |
| 17 – 18 jir - Heerka 5aad – HW5 | Dugsiga Barbaarta (GCSE School) | 2 Sanno (Years) |
Xagga magacbixinta fasallada, Dugsiga Sare Ilays waa uu ka guurey hannaankii gaboobey ee foomiska. Dugsiga Sare Ilays waxa uu adeegsadaa hannaan cusub oo la yidhaahdo heerka waxbarashada (HW). Tusaale ahaan, kolka ardaygu yahay fasalka 9aad waxaa fasalkooda loo bixinayaa HW4 1A, HW4 1B, iwm. Sidoo kale kolka ardaygu yahay fasalka 10aad waxaa loo bixinayaa HW4 2A, HW4 2B, iwm. Kolka ardaygu yahay fasalka 11aad waxaa loo bixinayaa HW5 3A, HW5 3B, iwm. Kolka ardaygu yahay fasalka 12aad waxaa loo bixinayaa HW5 4A, HW5 4B, iwm.
Dugsiga Sare Ilays waxa uu ardayda todobaadkii baraa 28 cashar oo xiisad kasta tahay 50 korasho (daqiiqo), casharradaas oo kala ah: 3 Ingiriisi ah, 3 Soomaali ah, 2 Taariikh ah, 1 Juquraafi ah, 7 Saynis ah, 1 Fayadhawr ah oo sannadka 9aad soconaya, 1 Maamulka guriga ah oo hal sanno soconaya, 1 Cuntada ah oo hal sanno soconaya, 1 ICT, 4 Xisaab ah, 2 Barbaarinta Islaamka ah, 1 ganacsi ah, iyo 2 Carabi ah.
| Gooraha waxdhigashada Dugsiyada Ilays | |
| Shintirsiga 1aad ee Dayrta 137 Cisho (term 1) | |
| Shintirsiga 1aad ee waxbarashadu waxa uu bilaabmaa 1da Ogoosto sannad kasta | |
| Shintirsiga 1aad ee waxbarashadu waxa uu dhammaadaa 15ka Diisembar sannad kasta | |
| Shintirsiga 2aad ee Diraacda 137 Cisho (term 2) | |
| Shintirsiga 2aad ee waxbarashadu waxa uu bilaabmaa 2da Janaayo sannad kasta | |
| Shintirsiga 2aad ee waxbarashadu waxa uu dhammaadaa 15ka Juunyo sannad kasta | |
| Gooraha fasaxyada Dugsiyada Ilays | |
| Fasaxa yar: | 15ka Diisambar ilaa 31ka Diisambar |
| Fasaxa weyn: | 15ka Juunyo ilaa 31ka Luulyo |
| Fasaxa Ciidda Fitriga: | 2 Cisho ka dib maalinta Ciidda |
| Fasaxa Ciidda Udxada: | 2 Cisho ka dib maalinta Ciidda |
| Fasaxa Ramadaan: | 21da ilaa 30ka Ramadaan |
| Fasaxyada Qaranka: | Waa xilliyo kaladuwan |
Kolkii dugsiga la furay 2025tii, waxa ay Dalladda Waxbarashada Ilays magacawday Golaha Guddoonka Dugsiyada Ilays oo ka kooban xubnaha soo socda:
Maamulka Kulliyadda Waxbarashada Ilays waxa ay ka kooban yihiin xubnaha soo socda oo kala:
Laga bilaabo xilliga kulliyadda la furayo oo ku aadan dhammaadkii July 2025ta, waxa ay Dalladda Waxbarashadda Ilays codsanaysaa in la helo guddi waalidiin ah oo la shaqayndoona maamulka kulliyadda. Shuruudda koowaad waa in ay dhammaantood yihiin waalidiin carruur u dhigato kulliyadda. Gudidaas waalidiinta ah waxaa ka mid ah:
Wadashaqaynta dugsiga, waalidka, iyo ardaygu waxa ay sugtaa ama xaqiijisaa in ilmuhu horumar sameeyo oo ujeeddadii waxbarashada la gaadho.